Begrip

Begrip
Maar begrijpen we de Polen voldoende?

We kijken naar Polen door een Westers frame: in hoeverre ontwikkelt Polen onze kant op?

Maar samenwerken vraagt een andere houding. Nieuwsgierigheid en empathie. In Centraal Europa weegt de geschiedenis zwaar. Waar komt Polen vandaan? Wat is de Poolse ziel en identiteit? Begrijpen we de dynamiek van de Poolse samenleving voldoende om goed met Polen te kunnen samenwerken?

Posttraumatische soevereiniteit

Polen kent een aantal collectieve trauma’s die zich uitten in de angst als natie om de staat te verliezen. Eerder kwam dit gevoel niet echt tot uiting in Polen, maar na de invasie in Oekraine wisten Polen deze gebeurtenis te verbinden met de ervaringen van hun ouders en grootouders. Deze trauma’s spelen een sterke rol in de onderstroom van de Poolse samenleving en komt onder andere via de politiek aan de oppervlakte.

Dit vertellen Jarosław Kuisz en Karolina Wigura in ‘Posttraumatische Souveränität’ en ‘The new politics of Poland’.

Het gaat om de existentiële angst telkens onder de voet gelopen te worden. Deze angst wordt extra aangestoken door de huidige agressie van Rusland. Door het Westen wordt de oorlog in Oekraïne gezien als een gebeurtenis. Door landen in Centraal Europa als een proces met een historie van eeuwen Russische agressie.

‘Posttraumatische Souveränität’ van Jarosław Kuisz en Karolina Wigura

Traumatische geschiedenis

De collectieve angsten en trauma’s komen voort uit de volgende gebeurtenissen:

• De Poolse deling in 1795 waardoor Polen van de kaart geveegd werd;
• Het Hitler-Stalin pakt 1939 waarbij Hitler en Stalin Polen onderling verdeelden en vervolgens Polen binnenvielen. Een belangrijkse voedingsbodem voor wantrouwen jegens het oosten maar ook het westen.
• De massamoord van Katyn in 1940 waarbij ruim 4.400 Poolse officieren vermoord zijn door de NKVD, de geheime dienst van de Sovjet-Unie.
• De repressie van het communisme in de jaren na WWII.
• De economische shock therapie na de ‘Wende’. Veel Polen waren niet voorbereid op deze complete omwenteling. Economisch een succes, sociaal voor een deel van de mensen een ramp.
• De Smolensk vliegramp 2010 waarbij een regeringsvliegtuig neerstortte. De regeringsfunctionarissen waren op weg naar de herdenking van Katyn 1940. Dit was het Poolse ‘9/11’.

Dynamiek heden

Jeszcze Polska nie zginęła, nog is Polen niet verloren. Dit is de eerste zin uit het Poolse volkslied. Deze zin weerspiegelt de Poolse ziel: existentiële angst en strijdbaarheid.

De huidige Poolse politiek is deels de resultante van het angstig behouden van de soevereiniteit van Polen. Niet alleen de autocratische PiS partij, ook de coalitie van Tusk wordt gedreven door de drang naar soevereiniteit.

Wanneer we in het Westen de coalitie van Tusk als ‘goed’ bestempelen, en de PiS als ‘fout’ verblinden we onszelf en verzwakken we Europa. Veel Polen zullen zich dan miskend voelen omdat wij in het Westen in hun ogen geen aandacht hebben voor de kwetsbaarheid en de veiligheid van Polen.

Gegrond wantrouwen

Dit geeft een deel van de Polen het gevoel van verraad. Daar hebben ze goede redenen voor. Tsjechië is in 1938 verraden door het Westen (Sudetenland) en de Polen zelf in 1939 (Hitler-Stalin pakt).

Wantrouwen jegens het Westen wordt verder gevoed door de Duitse steun voor Nord Stream die de positie van Oekraïne en van Polen ten opzichte van Rusland verzwakte. En achteraf gezien ook Oekraïne in 1994 (Boedapest memorandum). De Verenigde Staten, Rusland en de UK zouden Oekraïne beschermen in ruil voor het inleveren van hun atoomwapens. Toen puntje bij paaltje kwam bleef de bescherming uit….

Uitdaging

Het is voor ons en voor de Polen beter ze goed te begrijpen. Dan zijn we als Europa sterker om Putin tegen te houden. Putin maakt er geen geheim van niet alleen Oekraïne maar ook Europa te willen aanvallen.

De urgentie in twee citaten

“Jij hebt misschien geen interesse in oorlog, oorlog heeft wel interesse in jou.” (Trotski voordat hij in ballingschap ging).

“Haast je wanneer je tijd hebt, dan heb je tijd wanneer je haast hebt”.

Wat ik ga doen

Mijn plan is een documentaire te maken over de impact van de collectieve trauma’s op het hedendaagse leven van de Polen. Een zoektocht naar de Poolse ziel en identiteit.

Polen beter begrijpen maakt samenwerken met Polen gezonder. En daarmee Europa sterker in de strijd tegen Rusland.

In het najaar wil ik een event organiseren met de première van de documentaire gecombineerd met een forum discussie. Met Poolse muziek en Poolse hapjes. Zodat we ons beter kunnen inleven in wat de Polen beweegt.

Samen zijn we sterker (Spinoza).

Sources

Posttraumatische Souveränität, Jarosław Kuisz, Karolina Wigura, Suhrkamp, 30.10.2023